Του Δρ. Κωνσταντίνου Αντωνόπουλου, Προέδρου Οργανωτικής Επιτροπής
«Γιατί Symbiosis; Γιατί Circular Living; Οι Στόχοι και το Όραμά μας»
Κυρίες και κύριοι, εκλεκτοί ομιλητές, αιρετοί και υποψήφιοι άρχοντες καλησπέρα σας,
Η Κυκλική Οικονομία, στις γενικές της διαστάσεις, αφορά στη διατήρηση σε κυκλοφορία των ροών υλικών και προϊόντων ενέργειας, στο επίπεδο της οικονομίας με τρόπο όσο το δυνατόν βιώσιμο και για όσο περισσότερο χρονικό διάστημα είναι εφικτό.
Η κυκλική οικονομία αφορά στην καρδιά της οικονομικής δραστηριότητας, αφού σύμφωνα με το δημοφιλή ορισμό ως οικονομία νοείται το σύνολο των δραστηριοτήτων νοικοκυριών, επιχειρήσεων και δημόσιων φορέων οι οποίες εμπλέκονται στη σφαίρα της ανταλλαγής αξίας προϊόντων και υπηρεσιών που βρίσκονται σε σπανιότητα σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο.
Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα κυριαρχεί η λεγόμενη γραμμική οικονομική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει την εξόρυξη, παραγωγή, κατανάλωση και τελικά απόρριψη των αγαθών, ενώ δεν αξιοποιούνται επαρκώς και αποδοτικά οι υλικές ροές.
Παρά τις μεγάλες προόδους οι ενεργειακοί πόροι παραμένουν σε μεγάλο βαθμό μη ανανεώσιμοι και τα βιομηχανικά αγαθά απορρίπτονται στο περιβάλλον ή ανακυκλώνονται σε μικρό βαθμό, ενώ και η ίδια η παραγωγική διαδικασία παράγει απόβλητα και παραπροϊόντα που συχνά συνεπάγονται επιπλέον περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος για τη διαχείρισή τους.
Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι σε συνθήκες Κλιματικών αλλαγών και αβεβαιότητας, είναι επιτακτική για τους οικονομικούς δρώντες η εισαγωγή κυκλικότητας στη χρήση πόρων τόσο μέσω της επαναχρησιμοποίησης προϊόντων, της ανακατασκευής, της μετατροπής και εν τέλει της ανακύκλωσης, όσο και μέσω των βιοχημικών διεργασιών κατεργασίας στερεών και υγρών αποβλήτων, βιομηχανικών καταλοίπων και απορριμμάτων. Η κυκλική μεταστροφή μπορεί να δώσει νέα πνοή στην οικονομία.
Το επίπεδο υλικών και ενεργειακών πόρων είναι πεπερασμένο και εν προκειμένω για σπάνια μέταλλα και πρώτες ύλες το κόστος εξόρυξης και βιομηχανικής παραγωγής δυσβάστακτο σε μια βιομηχανία που ευρίσκεται υπό τη συνεχή πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού. Επίσης η καθολική διάδοση και επέκταση των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και των διεθνών μεταφορών έχει διευκολύνει τη διαρροή πόρων και κυκλικών υλών από τις οικονομίες όπου αυτά ευρίσκονται προς τις βιομηχανικές οικονομίες της Ανατολικής Ασίας και της Κίνας, οι οποίες διψούν για ορυκτούς πόρους και βιομηχανικά μέταλλα για την τροφοδοσία της τεράστιας εκεί μεταποιητικής δραστηριότητας.
Ειδικότερα τα σύγχρονα αντικείμενα χρήσης όπως smartphone, μέχρι τα αεροπλάνα και τα αυτοκίνητα με τα οποία μετακινούμαστε έχουν τεράστιες υλικές απαιτήσεις. Ήδη οι ανεξέλεγκτες ροές μετάλλων και λοιπών επαναχρησιμοποιήσιμων υλών απασχολούν σοβαρά τις αρχές στις ευρωπαϊκές χώρες. Φυσικά σε μια ανοικτή οικονομία τα όρια ρύθμισης είναι περιορισμένα επομένως αντικείμενο των παρεμβάσεων υπέρ της κυκλικής οικονομίας, είναι η διαχείριση των ρευμάτων υλικών και ενέργειας και εν τέλει αξίας με τρόπο ορθολογικό και βέλτιστο περιβαλλοντικά, ξεκινώντας από κρίσιμους τομείς.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εισαγάγει από το 2014 τη δική της στρατηγική για την κυκλική οικονομία. Αντίστοιχα ο ΟΗΕ έχει συμπεριλάβει τη μετάβαση σε μια πιο κυκλική και δίκαιη οικονομία στους στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης.
Επίσης η κυκλική οικονομία έχει ενσωματωθεί στην εθνική αναπτυξιακή στρατηγική, αλλά πρέπει πια να επιταχυνθούν οι αναγκαίες συνολικές ρυθμίσεις και υλοποιήσεις, ενώ τα προηγούμενα χρόνια η πραγματικότητα της διαχείρισης υλικών πόρων αγνοήθηκε μέσα στην οικονομική προσαρμογή των μνημονίων, η οποία ούτως ή άλλως έγινε με όρους χρηματοπιστωτικής και δημοσιονομικής βαρβαρότητας και όχι περιβαλλοντικής ευαισθησιας.
Παραδείγματα υπάρχουν. Μια ενδιαφέρουσα κατεύθυνση για την εγχώρια βιομηχανία έδωσαν οι σχετικά πρόσφατες μελέτες του ΣΕΒ και τις Deloitte οι οποίες όμως θα πρέπει να συνεχιστούν και να επεκταθούν σε μεγαλύτερη κλίμακα, με εξειδικευμένες αναλύσεις, με επενδύσεις εντοπισμένες και μέσα σε ένα πιο ξεκάθαρο θεσμικό πλαίσιο.
Ακόμα η μετάβαση σε μια πιο κυκλική οικονομία, αφορά θεμελιωδώς τις τοπικές κοινωνίες που σε μεγάλο βαθμό παραμένουν δέσμιες του ανορθολογικού συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων. Στην παρούσα κατάσταση τα συστήματα διαχείρισης συνεπάγονται εξωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους προς την κοινωνία χωρίς επιμερισμό του όποιου κέρδους από την ανάκτηση και διατήρηση αξίας. Αυτός ο φαύλος κύκλος πρέπει να σπάσει και στη θέση του να δημιουργηθεί ένας πιο βιώσιμος κύκλος διαχείρισης υλικών πόρων.
Είναι μια κρίσιμη στιγμή για την οικονομία μας. Οι ποικίλες δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν ως αντίδοτα στην κρίση: εστίαση, αναψυχή τουρισμός και φτηνή κατανάλωση δομήθηκαν με βάση το πρότυπο των αγαθών μιας χρήσης και απόρριψης. Αυτό οδηγεί σε ρύπανση και άδηλα κόστη για όλους μας. Σημαντικό παράδειγμα είναι η πλαστική ρύπανση, η σοβαρές επιπτώσεις της οποίας γίνονται ευρύτερα κατανοητές. Το πρόσφατο περιβαλλοντικό τέλος για την πλαστική σακούλα αποτέλεσε αναγκαστική ρύθμιση η οποία ανέκοψε την ανεξέλεγκτη χρήση, όμως το περιβαλλοντικό κόστος από τη χρήση των πλαστικών παραμένει, ιδίως με τα πλαστικά μπουκάλια και κύπελλα καφέδων-φραπέ κτλ. Η επίπτωση αυτών ουδέποτε ως σήμερα αποτιμήθηκε επαρκώς ως προς την ζημιά στην εθνική οικονομία. Για παράδειγμα τεράστιες ποσότητες πλαστικών και ημιαποδομημένων πλαστικών ινών καταλήγουν στις θάλασσές τόσο από την Ελλάδα όσο και από τις γειτονικές χώρες, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα, αφού συσσωρεύονται στα ψάρια και του άλλους οργανισμούς και προκαλούν διαταράξεις σε ήδη επιβαρυμένα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ήδη καινοτόμα ερευνητικά έργα, αναφέρω ενδεικτικά το LIFE DEBAG καταδεικνύουν τη σοβαρότητα της κατάστασης, ταυτόχρονα με την αναγκαιότητα συλλογικής ενεργοποίησης στην κατεύθυνση αλλαγής προτύπου.
Τα παραδείγματα διεθνώς είναι όλο και περισσότερα και θετικά ως προς τη διαδικασία μετάβασης, δυστυχώς όμως υπογραμμίζουν και την ανάγκη η ελληνική κοινωνία να συμβαδίσει πιο γρήγορα με τις εξελίξεις στις υπόλοιπες προηγμένες χώρες. Για παράδειγμα η πόλη της Κρεμόνα στην Ιταλία διαθέτει ειδική αντιδημαρχία επιφορτισμένη με την παρακολούθηση εφαρμογής της κυκλικής οικονομίας. Αντίστοιχα σε Γαλλία, Βρετανία, Ολλανδία εθνικοί, τοπικοί φορείς, ερευνητικά ινστιτούτα ιδρύματα και πανεπιστήμια επενδύουν σε μελέτες αξιολόγησης και διαχείρισης κυκλικών ροών. Στην Ολλανδία το Πανεπιστήμιο του Wageningen έχει δημιουργήσει δεκάδες εφαρμογές και εμπορεύσιμα προϊόντα για τη βιολογική γεωργία ενώ έχουν δημιουργηθεί σε πόλεις όπως το Ρότερνταμ ειδικές θερμοκοιτίδες που φιλοξενούν δραστηριότητες επαναχρησιμοποίησης των αντικειμένων και επιχειρήσεων της βιο-οικονομίας.
Τα καλά παραδείγματα δεν είναι μόνο στο εξωτερικό. Ήδη στην Κρήτη οι φορείς του αγροτικού τομέα και οι επιχειρήσεις καταστρώνουν λεπτομερή σχέδια κυκλικής αξιοποίησης των παραπροϊόντων τροφίμων των ξενοδοχείων σε ζωοτροφή, με πολλαπλά θετικά οφέλη για την οικονομία, που αφορούν τόσο στη βιώσιμη διαχείριση του όγκου των απορριμμάτων, όσο και στη λειτουργία εγκατάστασης (αποξηραντηρίου) και στη μείωση και αποφυγή κατανάλωσης εισαγόμενων εισροών.
Όσον αφορά την ελληνική πραγματικότητα διαχείρισης απορριμμάτων το σημερινό σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων ευνοεί μεν την κυκλικότητα, αλλά έχει σοβαρές αδυναμίες όσον αφορά στην πρακτική εφαρμογή της αρχής της πρόληψης και στη διαμόρφωση συνθηκών που να ευνοούν την παρατεταμένη χρήση, αναβάθμιση και ανανέωση του υλικού και ενεργειακού αποθέματος της οικονομίας.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι επιτακτική η ανάγκη να αναρωτηθούμε που βρίσκεται η χώρα μας σε σχέση με τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία και τι μέλλει γενέσθαι; Πολλές είναι οι πρωτοβουλίες, ενθαρρυντικά είναι τα μηνύματα.
Το όραμα της Symbiosis είναι να αποτελέσει προσπάθεια οργάνωσης και εμψύχωσης των οικονομικών και κοινωνικών δρώντων σε ένα θεμελιώδη στόχο, δηλαδή στη συλλογική, συνεργατική προσπάθειά να καταρτίσουν βιώσιμες στρατηγικές διαχείρισης υλικών και ενεργειακών πόρων.
Με αυτό το σκεπτικό η Symbiosis θα οργανώσει τρεις κύκλους ενεργού υποστήριξης των στρατηγικών βιώσιμης ανάπτυξης στην Κυκλική Οικονομία στη χώρα μας και για αυτό απευθύνουμε κάλεσμα σε όλους εσάς να στηρίξετε και να συμβάλλετε σε αυτήν την προσπάθεια.
Ο πρώτος κύκλος αφορά στη χαρτογράφηση και ενδυνάμωση του δυναμικού κυκλικότητας στην οικονομία (είτε περιλαμβάνει πόλεις, τομείς της βιομηχανίας, υπηρεσίες οικοσυστημάτων) αλλά και των ομάδων πολιτών και φορέων και της κοινωνικής οικονομίας που συμμετέχουν σε διαδικασίες κυκλικού μετασχηματισμού. Η προσπάθεια αυτή απαιτεί συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Θα ξεκινήσει από την Αθήνα, αλλά ο στόχος μας είναι να καλύψει όλη τη χώρα και αυτό διότι υπάρχει αναξιοποίητο δυναμικό σε όλη τη χώρα. Για παράδειγμα μπορούν να αναδειχθούν δυνατότητες ανάπτυξης μέσα από τη δασοκομία, τη γεωργία, τη βιώσιμη διαχείριση των ορεινών οικοσυστημάτων, των αστικών ροών υλικών πόρων (εξορύξεις, ενεργειακές αναβαθμίσεις) αλλά και αλλού. Ειδικότερα δε σε μια χώρα του μεγέθους της Ελλάδα και δεδομένου του καταναλωτικού προσανατολισμού και προτύπου, θα πρέπει να ενθαρρύνουμε τοπικά σχέδια για την κυκλική οικονομία που να ευνοούν την ενεργοποίηση και ευθύνη του πολίτη και καταναλωτή.
Ο δεύτερος κύκλος έχει να κάνει με τη διευκόλυνση της δημιουργίας συνεργειών και συμβιώσεων σε βασικούς τομείς της οικονομίας αλλά και σε δημιουργία δυναμικών συμβιοτικών σχέσεων διαχείρισης υλικών πόρων με επίκεντρο τη βιομηχανία, την έρευνα και μεταποίηση με επίκεντρο όλες τις υπάρχουσες βιομηχανικές και αγροτικές μεταποιητικές συγκεντρώσεις. Στη Symbiosis νομίζουμε ότι είναι η παραγωγή, είτε πρωτογενώς, είτε ως μεταποίηση είναι ένας τομέας που χρειάζεται και μπορεί να συμβάλει σε ένα νέο στρατηγικό προσανατολισμό, ο οποίος θα πρέπει να ενισχυθεί μέσα από τα επενδυτικά εργαλεία της βιομηχανίας, του Δημοσίου και της Αυτοδιοίκησης, αλλά και μέσα από τις υγιείς δυνάμεις της εγχώριας αγοράς.
Ο τρίτος κύκλος εστιάζει στη δημιουργία μάκρο-στρατηγικών ανά κατηγορίες εδαφικών ενοτήτων. Θα περιλαμβάνει το θαλάσσιο χώρο, ως πεδίο ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας και γαλάζια βιοικονομίας, το χερσαίο ορεινό και δασικό χώρο και το χώρο των πόλεων. Εδώ επιδιώκεται η ανάπτυξη στοχευμένων μάκρο-στρατηγικών σε ευρύτερη διαπεριφερειακή κλίμακα, για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων σε όλους τους τομείς κυκλικής μεταστροφής που έχουν καταγραφεί κατά τον πρώτο κύκλο. Πρόκειται δηλαδή για μια διαδικασία εφαρμογής στρατηγικής που θα εμβαθύνει και ταυτόχρονα επεκτείνει το δυναμικό των συνεργειών.
Με αυτές τις σκέψεις εύχομαι σε όλες και όλους εσάς τους εκλεκτούς συμμετέχοντες στο Athens Circular Forum που οργανώνει η SYMBIOSIS, να έχουμε μια εποικοδομητική συνάντηση η οποία θα αποτελέσει ορόσημο για τον κυκλικό μετασχηματισμό της οικονομικής ζωής στην παραγωγή και στην κατανάλωση, αλλά και στην αστική συμβίωση.
—-
Ο Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος είναι πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του 1ου Athens Circular Forum, Διδάκτωρ Οικονομικής Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ και σύμβουλος Βιώσιμης Ανάπτυξης